मन-तरंग

मायबोली या मराठी संकेतस्थळावर मराठी दिनानिमित्त असलेल्या उपक्रमांतर्गत हा लेख लिहिला आहे. आज राष्ट्रीय विज्ञान दिनानिमित्त इथे प्रकाशित करत आहे.   ======================================= पावसाळा सुरु झाला की मलेरियाची (हिवताप) साथ हमखास असते. एके ठिकाणी वाचलेल्या आकडेवारीनुसार भारतामध्ये दरवर्षी मलेरियामुळे १००० मृत्यू नोंदवले जातात. असा हा मलेरिया हजारो वर्षे जुना आजार मानला जातो. पूर्वी युरोप आणि अमेरिकेमध्येदेखील मलेरियाचा धुमाकूळ होता. असं म्हणतात की रोमन साम्राज्याचा पाडाव होण्यात काही अंशी मलेरिया हा आजार कारणीभूत होता.  पूर्वी असे मानले जायचे की मलेरियाची लागण पाणथळ किंवा दलदलीच्या ठिकाणाहून येणाऱ्या दूषित हवेमुळे होते. त्यामुळे त्याचे नाव mal (दूषित) aria (हवा) ह्या इटालियन शब्दावरून पडले. खरं पाहायला गेले तर पाणथळ जागा किंवा दलदलीची ठिकाणे आणि मलेरियाचा जोडलेला संबंध एकप्रकारे योग्य होता. पण त्यामागचा कार्यकारणभाव चुकत होता.   सिंकोनाच्या खोडाच्या सालीपासून क्विनाईन मिळते जे मलेरियावर उपचारासाठी वापरले जाते. मलेरियावरील उपचार म्हणून सिंकोन...

रविवारी संध्याकाळी आम्ही बाहेर पडलो तर घरासमोर जी शाळा आहे तिच्या पटांगणावर मांडव घालायचं काम सुरु होतं. अर्थातच कन्यारत्नाकडून प्रश्न विचारला गेला की कश्यासाठी मांडव बांधला जात आहे. अर्थातच माझ्याकडे उत्तर नव्हतं. (जेव्हा पासून तिला गणित आणि शास्त्र शिकवत आहे तेव्हा पासून तिला असे वाटते की तिने कुठलाही प्रश्न विचारला तर त्याचे उत्तर माझ्याकडे असते.) विचार केला की असेल शाळेचा काहीतरी कार्यक्रम. कालचा दिवस पण तसाच गेला. खिडकीतून पाहीले तर मांडव अजून दिसत होता आणि कार्यक्रम झाल्याचा काही आवाजही आला नव्हता. म्हणजे कालपर्यंत काही कार्यक्रम झाला नव्हता. आणि आज त्याचा खुलासा झाला. कारण आज सुट्टीनिमित्त सकाळी क्लास ठेवला होता. तर माझ्या विद्यार्थ्यांनी येऊन सांगितले की आज समोरच्या शाळेत महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस येणार आहेत. म्हणलं, अच्छा... याचिसाठी आहे सारा अट्टहास! साधारण १०च्या सुमारास बाहेर पाहिलं तर लोकांची गर्दी तर जमा होतंच होती, पण त्याचबरोबर बरेच पोलीस येऊन थांबले होते. १०च्या पुढे फक्त दहावीच्या विद्यार्थ्यांची तीन तासांची परीक्षा असल्याने अधूनमधून कार्यक्रम...

ह्या रविवारी आठवडी बाजारात भाजीखरेदीला गेलो होतो तेव्हा लसणाची पात दिसली. तेव्हा अर्थातच विकत घ्यायचा मोह टाळता नाही आला. घरी आणली खरी ,  पण पुढे काही करायला आजचा मुहूर्त लागला. काय केलं तर पातीची चटणी. त्याचीच कृती इथे देत आहे. साहित्य: लसणाची पात  जिरे - १/२चमचा लाल तिखट - १ चमचा मीठ - चवीनुसार कृती: १. पात स्वच्छ धुऊन कोरडी करून घ्यावी. २. पातीचे जाडसर काप करून घ्यावेत म्हणजे बारीक करायला सोपे जाईल. ३. जाडीभरडी चिरलेली पात आणि इतर साहित्य दगडी खलबत्त्यामध्ये घेऊन बारीक करावे. अत्यंत झणझणीत अशी चटणी तयार आहे. लसणाची स्वतःची चव आणि तिखट ह्याने जी चव येते ती झटका देणारी असते. दगडी खलबत्त्यामध्ये चटणी बारीक केल्याने त्यात पाणी अजिबात घातले नाहीये ,  त्यामुळे ही चटणी बरेच दिवस टिकते. मिक्सरमध्ये करता येईल का ?  तर अर्थातच हो. पण एकूण साहित्य कमी असल्याने बारीक करताना कदाचित पाण्याचा वापर करावा लागेल. माहितीचा स्रोत: सासूबाई   

अरे संसार संसार , जसा तवा चुल्ह्यावर आधी हाताला चटके , तव्हा मिळते भाकर    बहिणाबाईंची ही शाळेत शिकलेली कविता. आज आठवण यायचं कारण काय ? तर झालं असं की आज कित्येक दिवसांनी एकावेळी बऱ्याच भाकरी केल्या. त्या करत असताना मला माझा भाकरी करायला कशी  शिकले तो प्रवास आठवला. माझ्या माहेरी सकाळी पोळ्या आणि रात्रीच्या जेवणात भाकरी अशी सवय आहे. सकाळचं संध्याकाळी अजिबात चालायचं नाही. अर्थातच हे सर्व काम आईच करत असे. परंतु आईला स्पॉन्डिलायटिसचा खूप   त्रास सुरु झाल्यावर पोळ्या करण्यासाठी बाई कामावर ठेवल्या . पण संध्याकाळी आईला ताज्या भाकरी कराव्याच लागत. मला मोठ्या २ बहिणी असल्याने कित्येक वर्षे घरात मला फारसं काम करावं लागलं नाही. ( माझ्या मधल्या बहिणीने तर माझे इतके लाड केलेले आहेत की मी नेहमी म्हणते की आईपेक्षा पण जास्त लाड केले तिने. ) परंतु माझ्या लग्नाआधीची २ वर्षे म्हणजे मी नुकतीच ४ वर्षे हॉस्टेलवर राहून आले होते तोवर दोघींचीही लग्नं होऊन घरात आम्ही चौघंच होतो. आणि आईचं मानेचे दुखणं आता कायमचा सोबती झाले होते. त्यामुळे असंच कधीतरी तिला मदत व्हावी ...

तुम्हांला प्रश्न पडेल की काय हे नाव आणि काय हा पदार्थ ? मध्ये एकदा आमच्या सोसायटीमधील एका काकूंकडे खाल्ला या हा पदार्थ. बटाटेवड्यांबरोबर तोंडीलावणे म्हणून होता. त्याला चटणी म्हणावं तर दह्याचं प्रमाण बरंच जास्त आणि कोशिंबीर म्हणावे तर तिच्यात सर्वसाधारणपणे घातले जाणारे घटकपदार्थ यात नाहीत. म्हणून मग मीच ह्याचं नामकरण केलं चटकोशिंबीर (चटणी + कोशिंबीर). साहित्य: कोथिंबीर , पुदीना (कोथिंबीरीपेक्षा पुदिना कमी म्हणजे अगदी स्वादासाठी घेतला आहे) , मिरच्या (आमच्या घरी हिरव्या मिरच्या चालत नाहीत म्हणून मी लाल सुक्या मिरच्या घातल्या) आणि दही कृती: १. दही एका गाळणीत घालून पाणी निथळत ठेवावे. २. कोथिंबीर , पुदिना आणि मिरची मिक्सरमध्ये बारीक करून घ्यावे. त्यातच चवीनुसार मीठ घालावे. ३. एका कुंड्यात दही आणि ही चटणी छान एकजीव कालवावी. ४. पानात डाव्या बाजूला वाढण्यासाठी चटकोशिंबीर तयार झाली.